SAILULAK HERITAGE SITES (MIZO VERSION)
Source: Serchhip District chhunga Pipu sulhnu leh hmun hmingthangte
Published by :Serchhip District Academy of Letters, 2009
Saikuti
Hla phuah thiam Saikuti hi, Sailulak rama Tiau lam hawi, chhim lam hawia tlangdung inkhawh phei, Hlingvawm hmuna khua an siam laia piang a ni a. A hla phuahna hmasak ber, Zawlbuk hmun pawh a la hriat a, a hla phuaha hming lang Hmarthanga chenna In pawh tun thleng hian HMARTHANGA HMUN tiin a la hmuh theih a ni.
Chhura Lungphun
Chhura lungphun an tih hi, Sailulak khua atanga kea N.Vanlaiphai panna, Zuva leilet
kawng, Phunchawng tuikhur bul lawka awm a ni a. Tuna lungphun la ding hi a san lam 7ft niin kil li nei a ni a, kil khat hi feet 2 leh a chanve vela hlai a ni. A bul lawkah hian a chhip lam bung, feet 4 zeta sang chu a let ngut mai bawk. He lungphun hi lungrem tha takin a hual a, tunah erawh chei loh leh enkawl loh a ni bawk a, lungrem hi a chim darh tan tawh a ni. He lungphunah hian mihring lem, chhawn tawn, Salu chi hrang hrang, mihring lu lem tam tak, Dar bu leh ramsa lem a in ker teuh a ni. Hetianga lunglian phun tur hi chuan an hahpui viau ngei ang le.
Haipui
Haipui (theihai) hi Hlingvawm tlangdung, Sailulak khaw hnaih lama awm a ni a, a thing hming chawi hian a awmna tlangdung hi Haipui Tlang an ti a ni. He Haipui kung hi a hmu phak ngeiin min hrilh danin 10ft hawlh tlang chu a ni ngei ang, zar hnih a inthen phawkin, zar khat chu Hai Vahmim-in a rah a, zar khat thung chu Haipui-in a rah thung a ni, a mak hle mai. He Haipui kung hi Sailulak(Hlingvawm) lalin a humhalh tlat a, mel khat vela zauvin reserve an siam a, lovah pawn an vat pawp ngai lo a ni. Kum tin a lawh hun an siam a, a khaw nawtin an insem thin a ni. Lal ban a lo nih khan, helai ram hi ram tha leh leirem a lo ni vei nen. Lo atan an theh a, a velin an vat darh ta a, hei hi kum 1954 kha a ni. Mitena an vah pawh duh loh chu, Pu Hrangthiauva chuan neiin Haipui zar thlak tur hian a tupa leh a makpa 2- Pu Chinsanga leh Pu Zahnuna a tir a. Anni 2 hian an hreh hle nangin, an pu thu chu an hnial ngam si lova, a zar chu thlak an tum ta a. Pu Chinsanga sawi danin, “A kakpui kan chuan chhoh chiah hian kan hreifang (Zo hrei) hi a thlawn ziah mai a, vawi thum lai kan chhuk a, a tawpah phei chuan kan fate hming hial kan chham ta a ni," a ti. A zar an thlak fel hnu hian an haw nghal nal nal a. Pu Zahnuna chu a chau deuh nge, a muzal chu a muhil ta mai a (Muhilin ka inhre lova, zel ang mai niin ka inhria a ti). A mangah chuan mi pakhat hian, “Kum kha leh chena kan lo chenna, tuman kut pawh an thlak duh lohna chu, heti hian min tih ram sak ta mai a, Chinsanga nen hian ka kan tawn dawn che u a ni," a tih khum ta mai a. Pu Chinsanga chu a zuk hrilh vat a, ngaih thalo takin an awm ta a. Hun reiloteah Pu Zahnuna fapa Lalkima, mipa naupang kum 7 bawr chu a na ta tlat mai a, a kut chu ei a ching ta em em mai a, an veng viau ni tur a ni, a hnu rei loteah a boral ta thut mai a ni. Pu Chinsanga fanu Lalrammawii pawh a boral zui ve ta mai bawk a, an 2 hian an fa hming koh ve ve an ni. Pu Zahnuna hi Burma ramah a pem chho tawh a, Pu Chinsanga erawh a la awm thung a, an chanchin hi sawi nuam vak a ni lo nen, a sawi tha duh vak lo a ni. A khawngaihthlak he a ni.
Chhura talhtum bung
Khatia Chhura'n Vanlaiphai hmun a vuak zawl hnu khan, khawthlir a dal e, tiin Hrangtur zo tlang khi vuak zawl a tum leh a, a talhtum a tliak ta mai a, bung khat N.Mualchengah, bung khat Sailulak-ah tla in, a tlakna hmun hi ‘Chhura talhtum kawn' an ti ve ve a ni. Sailulak a Chhura talhtum bung hi Pu C Rovunga in bul maiah a let reng a, feet 2 leh a chanve vela sei, tin aia lian deuh a ni a, a mum niin a mam tha hle bawk. He lungah hian milem inker emaw, ziak emaw a awm lova, Farkawn rama ‘Chhura chi rawt lung' an tih leh E.Lungdar leh Biate inkara ‘Lungvando' an tih nen a inang hlein ka hria. Sailulak leh Mizoram hmun danga Lungphun hi a dangte chu chher mam loh, a nih ang anga phun mai an nih hlawm laiin, hetiang mum tha leh mam nalh hmuh tur awm ve zut mai atanga chhut hi chuan, Mizoten kan ram kan luah hma hian hnam fing zawk hi an lo cheng tawh ngeiin a lang tlat a ni.
Chhura Vawk
Sailulak Lal fapa, Pu F.Thangvunga sawi dan chuan, “Kan pute chuan, Sakeiin sa bei tura a bawk chu thimin a zin hnan a, lungah a chang ta a ni," tiin a sawi a. He lung hi a awmna a rei tawh thawkhat tih chu a hriat theih mai awm e. Lungpui lian ang reng tak chungah hian, vawk pian hmang ang tak hi a bawk run mai a, hei hi Chhura vawk an tih chu a ni. He a vawk awmna bul lawkah hian lungphek khuar a awm bawk a, hei hi ‘Chhura vawk kuang’ an ti bawk. He lung hi Sailak kawn thlen hma kawngchhak, Forest plantation chunga awm thin a ni a, kawngpui an laih avanga lo tawlh thla chu, kawngpui sirah an nawr sawn ta a ni, kal vel pah paw'n, kan maimitchhing a nih ngawt loh chuan, a duh tan chuan hmuh ngei ngei na lai turah a awm a ni.
Dokhama Lung
He lung hi Sailulak hall kawt lawk a awm a ni. Sailulak Lal Dokhama thlan hmuna phun niin, a lung san zawng hi 6.9ft niin, a hlai lam 3.9ft a ni a, 0.7ft-a chhah a ni bawk. He lungphunah hian milem ker, chhawn tawn, milu, Dar leh selu lem tam tak an ker bawk. A bul vel hian lung an rem hual vek bawk a ni. Heng lunga thil lem inziak te hi tun thlengin chiang taka hmuh theih a la ni.
Saitemawni rai thei
Hei hi sunhlu tui tak mai a ni a, Sailak tlanga khua an neih laiin, nu pakhat nau pai, Satemawni an tih thei thur chak chuan he sunhlu tui tak mai hi a ei thin a, a hmingah ‘Saitemawni rai thei' an tih phah ta a ni. He sunhlu hi Sailak kawn thlen hma tho, kawng chung lawka awm a ni e.
Zakapa Lung
Zakapa hi, Dokhama fapa a ni a, lal huaisen tak a ni. Lunglei Bawrhsap Murray (Marliana) khan a bial fanna-ah zan lama mutpui turin Mizo lalho hnenah khan hmeichhia a ngen thin a, an hlauh avangin an pe mai thin a ni awm e. Tarpho/Khawhri-a Zakapa lal laiin, zan lama mutpui turin hmeichhia a dil a, a neihloh thua a chhang chu, Zakapa nupui naupai lai chu, ‘a ni tal hi ka mutpui ang’, tiin a beisei ta mai a, an buai zo ta a ni. Marliana ho hian Zakapa chhek in an halsak vek. Anni lam thinrimin Tuichang dungah kahhlum tumin an um ve thung a, vahchapte pawh an in hal khum a ni awm e. Hemi hnu hian Zakapa chu an man a, phai lamah a zuk tan hnuin a rawn chhuak leh a, a lal chhunzawm leh ta a ni. Amah hriatrengna lung hi Sailak khawhlui tlangah an phun thin a, kum 2007 khan Sailak kawn kawng chhak lawkah an sawn ta a ni.
Pawih khai li
Khatia Mawngping khaw naupang mawng a verh ngawt a, an thih avanga a khua miten an um a an man tak hnu khan Chhurbura kha manin lipui chungah bawmrangah khungin an khai ta a, tiin thawnthu kan inhrilh thin a ni a. Mawngpingho khan Chhura kha manin Bawmrang chhungah an khung a, Tuipui-ah tuna Khuangthing kai thlang lawk a, Hmawng zarah an khai ta a ni. Helai hmun hi tui lianin a li a tihdanglam avangin lipui tia chhiar tlak erawh a ni tawh lo. Chhura khan Pawihte lokal chu vauin a inlakchhuahtir a, ‘Pawih khai li' an ti hlauh a ni. (Mi thenkhat chuan Chhura thawnthua Mawngping khua tih kha, Sailulak hi a ni e, an ti bawk)
Phungpuinu fate repna
Ch hura kh a mi h uaisen tak a ni ngei an g, Phungpuinu fate kha a man khawm sauh sauh a, a rep hmiah mai a nih kha. Heta a repna hmun hi, Sailulak khua atanga Tiau kawng Sasawkawn an tih hmun, a kang lamah hian, tun thleng hian hmuh theihin a la awm a ni.
Lungphah
Sailulak atanga zuva panna leh khan remchang dang hmun hrang hrang 4-ah hian, kalna tura phah ni ngei tur, uluk tak maia lung phah a awm a, a thui bawk si a, hnam chak zawk hian helai ram hi an lo luah tawh a ni ngei ang. He Lungphah zul zui chiah hian ralven buk tha tak tak pali siam a ni bawk a, an kulh siamna lung hlai tak tak pawh hmuh tur a la awm nual bawk.
Chawngzawni Nu perhkaina
Chawngzawni Nu hi nu inthazo tak a ni ngei ang le. A lawmte chaw fun 7 leh an siksil 7 nen lung sang angreng tak, 4ft bawr velah a per kai pui thei a ni awm e. Tuna kan sawi hi Pu Dengsailova in thlen hma lawka lung hmun hi a ni a, tunah hian kawngpuiin a tan tlang a, a perhkaina lung tak hmuh tur a awm ta lo a ni.
Dapzar Kawn
Sailulak khaw thlen hma KM.4-ah Pu Ramdinthara Sailo ram leh Pu, Rozama ram inkar lai takah hian kawn remchang tak mai a awm a, helai hmun hi Dapzar Kawn an ti a. Helai hmun tha leh remchang takah hian tunhmain thlang tla hmasa, Paihte (?) hnam DAPZAR-ho an lo awm tawh a. Anmahni hming chawiin Dapzar Kawn an ti ta a ni. Helai hmun hi hniam te ni mahse, Chhim leh hmar thui tak a hmuh theih ani.
Lungverh
Sailulak Middle School bul, Field no. II kiangah a awm a. A san zawng hi ft 5.7 a ni a, a hlai lam hi ft 2.4 a ni. A chhah zawng hi inches 3 a ni bawk. A hming ang tak hian a chip lamah hian zung hnih leng velin a in verh tlang a ni. An sawi dan chuan Beltu (Sailulak khua luahtu hmasa) hovin thil tihpui an neih changa Darkhuang an khaina a ni.